کد مطلب:25990 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:20

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا با توجه به داستان حضرت ابراهيمغ در قرآن، آن حضرت دروغي گفتهاند؟ اگر گفته دليلش چيست؟

داستان زندگاني حضرت ابراهيمغ در سورههاي متعددي بيان شده است. در سه قسمت از داستان زندگاني آن حضرت، قرآن كريم سخناني را از زبان ايشان نقل ميكند، كه در ظاهر ممكن است به نظر برسد كه آن حضرت دروغ گفته است، در حالي كه پس از دقّت نظر و تعمّق معلوم ميشود كه آن حضرت دروغي نگفتهاند.

1. حضرت ابراهيم، قهرمان توحيد، در برابر ستارهپرستان و خورشيد پرستان، سه بار ميگويد: هذا ربّي يك بار به ستاره اشاره ميكند و ميگويد: اين پروردگار من است، بار دوم به ماه اشاره كرده، آن را پروردگار خود ميخواند و بار سوم خورشيد را پروردگار خود ميداند.

در موحّد بودن ابراهيم هيچ شكي نيست، و قطعاً ايشان ستاره و ماه و خورشيد را پروردگار خود نميدانسته است; پس شايد گفته شود به دورغ گفته ستاره و ماه و خورشيد پروردگار من است; ولي با اندكي دقّت روشن ميشود كه دروغ هم نگفته است.

آن حضرت به هنگام گفت و گو با ستارهپرستان لجوج، نخست با آنان هم صدا ميشود، تا آنان را جذب كند، ميگويد: به اعتقاد شما اين ستاره خداي من است. و يا به صورت استفهام ميگويد: آيا اين ستاره خداي من است؟ هنگام گفت و گو و جدل، مرسوم است كه مسلّمات طرف مقابل را ميگيرند و از آن راه، او را محكوم ميكنند.(ر.ك: تفسير الميزان، علامه طباطبايي، ج 7، ص 177، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، بيروت / تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 5، ص 312ـ313، دارالكتب الاسلامية.)

2. حضرت ابراهيمغ در روزي كه همة مردم براي مراسم عيد به بيرون شهر ميرفتند، براي شركت در اين مراسم دعوت شد، در پاسخ فرمود: إِنِّي سَقِيمٌ ;(صافات،89) من بيمارم.

در ظاهر از آن حضرت، بيماري مشاهده نميشد; لذا با كمال شجاعت، بتها را شكست; ولي دروغي هم نگفت; زيرا ايشان هر مدّتي دچار عارضة تب ميشد و اين سخن حضرت به آن تب موقّتي اشاره دارد.(ر.ك: همان، علامه طباطبايي، ج 17، ص 148 / همان، آيت اللّه مكارم شيرازي، ج 19، ص 91ـ92.)

3. هنگامي كه شهر از مردم خالي شد، حضرت ابراهيمغ به درون بتكده رفت و همة بتها را شكست، جز بت بزرگ و تبر را بر دوش بت بزرگ نهاد. هنگامي كه مردم برگشتند و از ماجرا خبردار شدند و فهميدند تنها ابراهيم در شهر بوده است، از او پرسيدند، شكستن بتها كار كيست؟ در پاسخ فرمود: بَلْ فَعَلَهُو كَبِيرُهُمْ هَـَذَا فَسْ ?‹َلُوهُمْ إِن كَانُواْ يَنطِقُونَ ;(انبيأ،63) بلكه اين كار را بزرگشان كرده است. از آنها بپرسيد اگر سخن ميگويند.

حضرت ابراهيمغ دروغي را نگفته است; زيرا دروغ آن است كه بدون هيچ قرينهاي انسان مطلبي را به قصد جدّي بگويد، در اين جا قرائن و شواهدي وجود دارد كه حضرت از اين سخن قصد جدّي نداشته است، بلكه ميخواسته با اين كلام مقدماتي را فراهم آورد تا فطرت آنها را بيدار كند و عقايد مسلّم، بتپرستان را، كه بياساس بوده است، به رخ آنها بكشد، و به آنها بفهماند كه اين سنگ و چوبهاي بي جان آن قدر بيعرضهاند كه حتي توانايي حرف زدن را هم ندارند، پس خداوند شما نميتوانند باشند. حضرت ابراهيمغ نيز به اين خواسته و قصد خود رسيد; چون قرآن ميفرمايد: فَرَجَعُوَّا إِلَيََّ أَنفُسِهِمْ فَقَالُوَّا إِنَّكُمْ أَنتُمُ الظَّـَـلِمُونَ;(انبيأ،64) آنها به وجدان خويش بازگشتند; و (به خود) گفتند: حقّا كه شما ستمگريد.(تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 13، ص 438، دارالكتب الاسلامية / رجوع كنيد: تنزيه الأنبيأ، آيت الله معرفت، ص 279، انتشارات نبوغ.)

علاوه بر اين كه آنان خود ميدانستند. شكستن بتها، كار ابراهيمغ است، و به خاطر اين كه خود اقرار به اين كار كند از او سؤال كردند و حضرت ابراهيمغ هم در واقع منكر نشدند بلكه با نسبت دادن اين كار به بت بزرگ، وجدان و ضمير آنان را بيدار ساخت، اگرچه عناد و اصرار آنها بر وجدانشان غلبه كرد.

نكته پاياني اين كه، نظير اين گونه تعبيرها، در سخنان و مناظرات ما فراوان يافت ميشود، به اين صورت كه مطالب مسلّم طرف مقابل را، كه باطل است در برابرش ميگذاريم تا او را محكوم كنيم.(تفسير الميزان، علامه طباطبايي;، ج 14، ص 300، انتشارات اسماعيليان / رجوع كنيد: ترجمه الميزان، سيد محمد باقر موسوي همداني، ج 14، ص 452، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي.)

و در روايتي از امام صادقدر اين زمينه ميخوانيم: ابراهيم اين سخن را به خاطر آن گفت كه ميخواست افكار آنها را اصلاح كند و به آنها بگويد كه چنين كاري از بتها ساخته نيست. سپس فرمودند، به خدا سوگند ابراهيم دروغ نگفت.(تفسير نورالثقلين، ابن جمعة العروسي، ج 3، ص 434، اسماعيليان.)